Čini se da je danas značajan dan, evo i zbog čega
Danas je nastala “Politika”, Njujork je dobio metro, rodio se Dali, podignuta zgrada je Generalštaba…
Pre 119 godina, u godini kada je izašao prvi broj “Politike”, najstarijeg dnevnog lista na Balkanu, svet su ugledali stvaraoci koji su doprineli kulturnom nasleđu naše planete kao što su Neruda, Đorđe Andrejević Kun…
Njujorški metro i Tarzan
Te 1904. u Sent Luisu održane su treće moderne letnje Olimpijske igre, prve na američkom kontinentu, a u Njujorku je puštena u rad prva linija metroa.
U Figerasu se rodio Salvador Dali, jedan od najpoznatijih umetnika nadrealizma, u Frajdorfu Džoni Vajsmiler, američki sportista, olimpijac i glumac, čuveni Tarzan, a u Paralu Pablo Neruda, čileanski književnik i nobelovac. Svet je u Badenvajleru napustio Anton Čehov, poznati ruski književnik, u Vroclavu ga je ugledao Đorđe Andrejević Kun, srpski slikar, a u Beogradu je počela da izlazi „Politika”.
Pukni zoro
Beograd, prestonica mlade Kraljevine Srbije, te 1904. uveliko je doživljavao preobražaj iz turske kasabe u moderan grad koji se sve više arhitektonski ugledao na zapadnoevropske metropole. Te godine nikli su palata „Zora” (u međuvremenu dograđeno i rekonstruisano zdanje u kome je godinama „Servantes”), kuća knjižara Marka Markovića, kuća trgovca Dimitrija Živadinovića…
Pobednik
Grad čije arhitekte su tada gledale ka zapadnim uzorima i graditeljskim obrascima ipak još nije imao neka, u njegovoj panorami danas čuvena obeležja, poput hotela „Bristol” i „Moskva”, Beogradske zadruge, spomenika „Pobednik”, Doma Narodne skupštine, Palate „Albanija”… Ali, već tada u gradskom životu uveliko su važne bile ulice Kralja Petra i Karađorđeva, koje su baš 1904. dobile nazive po kojima ih i danas znamo, čuvene ulice koje su zadobile ratne ožiljke i doživele brojne arhitektonske preobražaje.
Spomenik „Pobednik“ na Kalemegdanu, dan (BETAPHOTO/MILAN TIMOTIC/DS)
General štab
U godini kada su se listala prva izdanja dame balkanske štampe koja danas slavi 119. rođendan, na stranice posvećene Beogradu ušuškale su se Vojna bolnica, zgrada Generalštaba na Beogradskoj tvrđavi, društvo „Oganj”…
Na severnoj strani Opšte državne bolnice omeđene današnjom Pasterovom, Resavskom i Deligradskom ulicom, na prostoru gde se nalazio vojni senjak, 1904. godine započeta je izgradnja kompleksa Vojne bolnice. Kamen temeljac postavljen je u prisustvu kralja Petra Prvog Karađorđevića i njegovih sinova Đorđa i Aleksandra, 15. avgusta te godine. Pitanje njenog podizanja pokrenuto je na inicijativu dr Romana Sondermajera, a projekat je uradio arhitekta Danilo Vladisavljević. Sve zgrade u kompleksu bolnice oblikovane su u stilu neoromantizma.
Izgradnja kompleksa završena je 1908. godine, a naredne godine bolnica je useljena. Prvobitno je nosila naziv Dunavska stalna vojna bolnica, da bi na predlog dr Sondermajera bila preimenovana u Opštu vojnu bolnicu pod kontrolom Ministarstva vojske i mornarice sa šest odeljenja.
U vreme kada je sagrađena predstavljala je visok domet arhitektonsko-urbanističkog projektovanja zbog čega je dobijala priznanja kao najmodernija bolnica na Balkanu. U tadašnjim beogradskim novinama pisalo je da bi „da se ne postidi, mogla stati u sred Berlina i Pariza, jer je tu u najraskošnijem obliku zastupljeno sve što treba higijena”.
Za spomenik kulture utvrđena je 1987. godine.
Spomenik kulture
Na najznamenitijem mestu Beograda, na njegovoj tvrđavi, godine kada je rođena „Politika” izgrađena je zgrada za potrebe Generalštaba srpske vojske. To zdanje nad jugozapadnim bedemom Gornjeg grada Beogradske tvrđave oštećeno je u bombardovanju Beograda oktobra 1915. i uklonjeno posle Velikog rata, navode u Zavodu za zaštitu spomenika kulture. Na njegovom mestu 1919. Ministarstvo vojno podiglo je objekat, danas prepoznatljiv motiv u silueti tvrđave, takođe za potrebe Generalštaba koji je na tvrđavi bio do 1928. kada se preselio u zgradu u Ulici kneza Miloša. U zdanje u Gornjem gradu tvrđave 1937. godine uselio se Vojni muzej i tu zadržao do 1961. kada je zgrada ustupljena gradskom Zavodu za zaštitu spomenika kulture. Ta institucija osnovana je 1960. kako bi se starala o zaštiti, čuvanju i korišćenju nepokretnog kulturnog nasleđa – spomenika kulture, znamenitih mesta, arheoloških nalazišta i prostorno kulturno-istorijskih celina na području glavnog grada Srbije.
Eko prošlost
Da se pre više od jednog veka razmišljalo o očuvanju zdrave životne sredine svedoči društvo krematista „Oganj” koje je baš te 1904. osnovao dr Vojislav Kujundžić, dok je prve ideje krematista na ovim prostorima i temelje pokreta dao pesnik i lekar Jovan Jovanović Zmaj. Cilj osnivanja društva bilo je očuvanje zdrave životne sredine za generacije koje dolaze, sprečavanje širenja grobalja nauštrb obradivog i građevinskog zemljišta neophodnog potomstvu.
U inicijativnom odboru za osnivanje društva bili su lekari, profesori, inženjeri, advokati, a među njima bio je i dr Slobodan Ribnikar.
Izvor: Politika
Foto: Unsplash, Beta/AP
