Revolucije koje su oblikovale svetsku istoriju
Udžbenici istorije puni su opisa različitih revolucija – organizovanih pokreta ljudi koji su se borili svojim životima kako bi zamenili postojeći sistem vladavine novim. Mnoge su propale, ali povremeno bi neka od njih trijumfovala i ostavila neizbrisiv trag. Ove pobune nisu uticale samo na jednu zemlju, već su često menjale tok istorije na više kontinenata. Izdvajamo sedam najvećih.
Američka revolucija (1765–1783)
Napetosti između Britanije i njenih 13 američkih kolonija počele su da rastu 1765. godine uvođenjem Zakona o markama (Stamp Act), koji je nametnuo nepopularne poreze kako bi se pokrili troškovi Sedmogodišnjeg rata sa Francuskom. Pobune su izbile širom kolonija, a značajan čin otpora dogodio se 1773. godine kada su članovi grupe Sinovi slobode (Sons of Liberty) bacili 342 sanduka čaja u luku Bostona, protestujući protiv poreza na čaj. Taj događaj postao je poznat kao Bostonska čajanka (Boston Tea Party).
Godine 1774, 12 delegata iz 13 kolonija okupilo se kako bi razmotrili situaciju i formirali Kontinentalni kongres, koji je služio kao prelazna vlast u borbi za nezavisnost. Isprva nisu zahtevali potpunu nezavisnost, već su protestovali protiv oporezivanja bez predstavništva u britanskom parlamentu.
Rat je izbio 1775. godine bitkama kod Leksingtona i Konkorda, kada su britanske trupe pokušale da zaplene američko oružje i zalihe. Sledeće godine, 4. jula, Kontinentalni kongres usvojio je Deklaraciju nezavisnosti, odbacujući britansku monarhiju i postavljajući temelje za stvaranje Sjedinjenih Američkih Država.
Sukobi su trajali nekoliko godina, sve dok trupe Džordža Vašingtona, uz pomoć Francuske, nisu izvojevale odlučujuću pobedu nad Britancima kod Jorktauna 1781. godine. Rat je formalno okončan 1783. godine potpisivanjem Pariskog sporazuma, kojim je Britanija priznala nezavisnost SAD-a.
Haićanska revolucija (1791–1804)
San Doming – današnji Haiti – bio je francuska kolonija na karipskom ostrvu Hispanjola od 1659. godine. Nadahnuti Francuskom revolucijom, grupe robova digle su ustanak protiv svojih tlačitelja 22. avgusta 1791. godine. Više od 100.000 bivših robova pridružilo se borbi, ubijajući vlasnike plantaža i uništavajući njihovu imovinu.
Freepik
Francuske kolonijalne vlasti bile su svesne mogućnosti pobune, ali nisu mogle da je spreče. Pod vođstvom bivšeg roba Tusena Luvetura, pobunjenici su do 1792. godine zauzeli trećinu ostrva. Da bi zaustavila krvoproliće, Narodna skupština u Francuskoj 1794. godine ukinula je ropstvo u koloniji.
Britanija i Španija uključile su se u sukob, želeći da preuzmu kontrolu nad ostrvom, ali su ih Luvetur i njegove snage porazili. Međutim, Napoleon je poslao trupe da povrate koloniju, zarobio Luvetura i poslao ga u Francusku, gde je umro u zatvoru. Njegov general, Žan-Žak Desalin, nastavio je borbu i pobedio Francuze u bici kod Vertjera 1803. godine.
Prvog januara 1804. godine, Desalin je proglasio nezavisnost Haitija, čineći ga prvom crnačkom republikom u svetu. Haitijska revolucija ostala je zabeležena kao najuspešnija pobuna robova u istoriji, čiji se uticaj proširio širom Amerike.
Francuska revolucija (1789-1799)
Krajem 18. veka, francuski narod živeo je u siromaštvu, dok je plemstvo uživalo u luksuzu i rasipništvu. Ogorčeni zbog visokih poreza i nepravdi monarhije, građani su usmerili svoj bes na kralja Luja XVI. Revolucija je zvanično započela 14. jula 1789. godine kada su ustanici napali Bastilju, srednjovekovnu tvrđavu i zatvor, simbol kraljevske moći.
U mesecima koji su usledili, širom zemlje su izbili neredi, poznati kao Veliki strah (La Grande Peur). U međuvremenu, Narodna konstitutivna skupština radila je na reformama, dok su radikalni lideri poput Maksimilijana Robespjera zagovarali potpunu promenu vlasti.
Leta 1792. godine ekstremistička grupa Jakobinaca uhapsila je kralja dok je pokušavao da pobegne. Ovo je dovelo do osnivanja Nacionalnog konventa i proglašenja Prve francuske republike. U januaru 1793. godine, kralj Luj XVI pogubljen je na giljotini, što je pokrenulo desetomesečni period poznat kao Jakobinska vladavina terora, tokom koje je više od 17.000 ljudi smaknuto kao neprijatelji revolucije, a još 10.000 umrlo u zatvorima čekajući suđenje.
Nakon Robespjerove smrti, narod se pobunio protiv prekomerne upotrebe nasilja. Do avgusta 1795. godine, vlast je preuzela petočlana uprava poznata kao Direktorijum, ali se stanje u zemlji nije popravilo. Konačno, 1799. godine, Napoleon Bonaparta preuzeo je vlast državnim udarom, čime je revolucija formalno okončana.
Francuska revolucija ostavila je neizbrisiv trag u istoriji – zbacila je monarhiju, pokazala snagu naroda i dokazala da društvene promene mogu biti ostvarive kroz kolektivnu borbu.
Kineska revolucija (1911)
Kineska revolucija (1911) bila je ključni događaj koji je doveo do pada dinastije Ćing i uspostavljanja Republike Kine. Početkom 20. veka, Kina se suočavala sa ekonomskom krizom, stranim pritiscima i unutrašnjim nezadovoljstvom, dok je carska vlast bila slaba i korumpirana. Reformistički i revolucionarni pokreti jačali su širom zemlje, a Sun Jat-sen, lider nacionalističkog pokreta, zagovarao je modernizaciju Kine i ukidanje monarhije.
Ustanak je počeo 10. oktobra 1911. u Vučangu, kada su revolucionari u vojsci digli pobunu protiv vlasti. Pobuna se brzo proširila, a do kraja godine većina provincija proglasila je nezavisnost od dinastije Ćing. Suočen s pritiskom, poslednji car Pu Ji je abdicirao 12. februara 1912, čime je okončana više od 2.000 godina duga carska vladavina.
Revolucija je dovela do osnivanja Republike Kine, s Sun Jat-senom kao prvim predsednikom, ali politička nestabilnost i borba za vlast nastavili su se u narednim decenijama, što je kasnije dovelo do građanskog rata i uspona Komunističke partije Kine.
Ruska revolucija (1917)
Rusija je početkom 20. veka bila jedna od najsiromašnijih zemalja Evrope. Prvi pokušaj revolucije desio se 1905. godine, ali je bio neuspešan. Međutim, Prvi svetski rat dodatno je oslabio zemlju, a car Nikolaj II izgubio je podršku naroda i vojske.
Tokom Februarske revolucije 1917. godine, protesti u Petrogradu primorali su cara da abdicira, čime je završena vladavina dinastije Romanov. Privremena vlada nastavila je rat, što je izazvalo još veće nezadovoljstvo.
U Oktobru 1917. godine, boljševička partija Vladimira Lenjina izvela je državni udar, preuzela vlast i osnovala Sovjetski Savez. Usledio je građanski rat koji je trajao do 1922. godine, nakon čega je Rusija postala prva komunistička država na svetu.
Španska revolucija (1936)
Španska društvena revolucija 1936. bila je pokušaj radikalne društveno-ekonomske transformacije u republikanskoj Španiji tokom prvih meseci građanskog rata. Predvođena anarhističkim sindikatom CNT-FAI, revolucija je uključivala eksproprijaciju privatnog vlasništva, kolektivizaciju zemlje i industrije, te uspostavljanje komuna, naročito u Kataloniji.
Radničke milicije CNT-FAI su u početku odolevale vojnom udaru desnice, ali su kasnije došle u sukob s republikanskom vladom, koja je, oslanjajući se na SSSR, smatrala da je pobjeda u ratu prioritet nad revolucijom. Vlast je postupno rasformirala anarhističke milicije, a u Majskim danima 1937. revolucija je ugušena.
Poraz republikanaca 1939. omogućio je dolazak Frankove diktature, a sukobi unutar levice oslabili su Narodni front. Španska revolucija danas je simbol anarhističkog pokreta, dok je njen neuspeh često pripisivan obračunu s autoritarnim komunistima, što je opisao i George Orwell u knjizi Homage to Catalonia.
View this post on Instagram
Kubanska revolucija (1953-1959)
Kubanska revolucija (španski: Revolución cubana) bila je građanski rat vođen na Kubi od 1953. do 1959. godine između proameričkog režima predsednika Fulgensija Batiste i ustanika okupljenih u Pokretu 26. jula, predvođenih Fidelom Kastrom.
Iako brojčano i tehnički slabiji, revolucionari su koristeći gerilsku taktiku i propagandu uspeli da do kraja 1958. godine vojno poraze Batistine snage. Nakon pobede, uspostavili su vlast koja je sprovela niz ekonomskih i političkih reformi, pretvorivši Kubu u prvu socijalističku državu na zapadnoj hemisferi.
Ovaj preokret izazvao je snažnu reakciju Sjedinjenih Američkih Država i doveo do eskalacije hladnog rata. Istovremeno, uspeh kubanskih revolucionara inspirisao je brojne gerilske pokrete širom sveta. Zbog svog globalnog uticaja, Kubanska revolucija se smatra jednim od najznačajnijih događaja 20. veka.
Saznajte sve o dešavanjima u biznisu, budite u toku sa lifestyle temama. PRIJAVITE SE NA NAŠ NEWSLETTER.
Izvor: BIZLife
Foto: Freepik
