Ovo je prva srpska knjiga: Štampana je pre 531 godine
Povodom Svetskog dana knjige, predstavljamo vam knjigu koja je pokrenula štamparsku delatnost kod Srba davne 1494. godine u tadašnjoj Zeti. Cetinjski Oktoih prvoglasnik je prva Srpska knjiga nastala u štampariji koju je vladar Crne Gore Ivan Crnojević doneo iz Venecije.
Štamparija Crnojevića
Dok su evropski centri poput Venecije ili Majnca već uveliko razvijali štamparsku industriju, jedan od poslednjih slobodnih srpskih prostora – Zeta, zahvaljujući viziji kneza Đurađa Crnojevića – odlučio je da ne bude izuzet. Shvativši značaj štampane knjige za očuvanje identiteta i duhovnosti pod pritiskom Osmanskog carstva, Đurađ je utemeljio prvu štampariju u srpskim zemljama. Ona je bila smeštena prvo u Obodu kod Rijeke Crnojevića, a potom i na samom Cetinju.
Vođenje ovog kulturnog poduhvata povereno je jeromonahu Makariju, koji je sa svojim timom monaha uspeo da pripremi i odštampa knjigu na crkvenoslovenskom jeziku, ćiriličnim pismom, ukrašenu crveno-crnim inicijalima u duhu rane renesanse. Sam Oktoih prvoglasnik je sadržao prve četiri glasovne celine iz bogoslužbenog oktoha – osnovne knjige za pojanje u pravoslavnim crkvama.
Cetinjski oktoih
Cetinjski oktoih predstavlja ključni trenutak u kulturnoj istoriji Srba – prvi svesni napor da se duhovnost, pismenost i tradicija sačuvaju i prenesu putem tada najsavremenijeg medija: štampane knjige. On nije samo prvi, već i temelj celokupne srpske štamparske i književne baštine.
Knjiga je odštampana u veoma preciznom tehničkom formatu, u 538 stranica, sa izuzetnim grafičkim detaljima i jasnoćom teksta koja i danas zadivljuje istoričare. Bila je namenjena ne samo sveštenstvu, već i kao sredstvo očuvanja jezika i liturgijske prakse srpskog naroda. U eri opasnosti od duhovne asimilacije, ova knjiga bila je kulturni štit.
Praznični vodič za poklone: 5 knjiga koje će obradovati svakog ljubitelja pisane reči
Od oktoiha do molitvenika i psaltira
Nakon uspeha Oktoiha prvoglasnika, Crnojevići su nastavili sa štampanjem knjiga. Već naredne godine, 1495, izlazi Psaltir – knjiga psalama i molitava, dok se 1496. pojavljuje Trebnik, bogoslužbeni priručnik za sveštenike. Najređi među njima je Oktoih petoglasnik, koji obuhvata preostalih četiri glasa, ali od njega je sačuvano tek nekoliko nepotpunih primeraka.
Ove knjige ne samo da predstavljaju vrhunske štamparske i dizajnerske poduhvate za to doba, već i jasno svedoče o planskom i ozbiljnom pristupu izgradnji književne i duhovne osnove jednog naroda. U vremenu kada je većina Evrope još lutala između srednjeg veka i renesanse, Zeta je štampala knjige u dve boje, sa raskošnim inicijalima, utemeljujući srpsku kulturnu autonomiju.
Danas je sačuvano nešto više od 100 primeraka Cetinjskog oktoiha, a svaki od njih predstavlja dokument neprocenjive vrednosti – i duhovne i estetske. Njegov značaj je višestruk: on je spomenik jeziku, umetnosti, veri i istorijskom dostojanstvu.
Izvor: BIZLife/Nemanja Kuč
Foto: Unsplash/ Alicia Christin Gerald/ DALL-E3
