Grad duhova i večnog požara: Mesto u SAD već 50 godina u plamenu
Pre jednog veka, Centralija u Pensilvaniji bila je živahan gradić ispunjen prodavnicama, porodicama i užurbanim rudnicima. Ugalj iz obližnjih kopova grejao je domove i pokretao lokalnu ekonomiju, a oko 1.200 stanovnika živelo je kao bliska zajednica – radeći, družeći se i gradeći svakodnevni život.
Danas – slika je potpuno drugačija. Ulice Centralije su puste. Većina zgrada više ne postoji, a dim se vije iz napuštenih, grafitima prekrivenih puteva tamo gde je nekada bio prosperitetan gradić. Centralija se pretvorila u grad duhova, a uzrok toga je da ovaj grad i dalje gori ispod praznih ulica – rudarski požar koji traje više od 50 godina i koji je uništio zajednicu, primorao mnoge stanovnike na iseljenje i ostavio ih bez imovine i budućnosti.
View this post on Instagram
Požari u slojevima uglja nisu retkost, ali onaj u Centraliji najgori je u istoriji Sjedinjenih Država i jedan od najrazornijih ikada zabeleženih. Pre nego što je 1962. godine vatra izbila, Centralija je već više od jednog veka bila rudarski centar. Grad je osnovan sredinom 19. veka, nakon što su otkrivena bogata nalazišta antracitnog uglja.
Rudarstvo je oblikovalo život u Centraliji – od grubih svakodnevnih uslova do senovitih delova društva. Tokom 1860-ih, grad je bio dom članovima tajnog društva „Molly Maguires“, koje je nastalo u Irskoj i proširilo se po američkim rudnicima zajedno s irskim imigrantima. U kasnim 1860-im, članovi ove grupe povezivani su s nizom nasilnih zločina u Centraliji, od ubistva osnivača grada Aleksandra Reja do smrti prvog lokalnog sveštenika.
„Neki veruju da su ‘Molliesi’ bili krivi, dok drugi tvrde da su ih rudarski magnati lažno optužili jer su se plašili da će radnici pokušati da osnuju sindikat“, piše istoričar Deryl B. Johnson. Nakon brutalne odmazde i pogubljenja nekoliko vođa grupe 1877. godine, talas nasilja je prestao – ali rudarska zavisnost Centralije nije.
Do 1890. godine, u gradu je živelo više od 2.700 ljudi, većinom rudara i njihovih porodica. Čak ni Velika depresija nije uspela da potpuno uništi rudarsku industriju Centralije. To je uspela – vatra.
View this post on Instagram
I to ona za koju se ni danas tačno ne zna kako je počela. Najverovatnije, sve je počelo 1962. godine na gradskoj deponiji, koja je zapravo bila napušteni rudarski kop pretvoren u smetlište. Grad je želeo da očisti otpad uoči proslave Dana sećanja, rešavajući problem neprijatnih mirisa i pacova. „Naizgled beznačajna odluka u malom gradu imala je katastrofalne posledice“, napisao je Dejvid Dekok u knjizi Fire Underground. „Način na koji je gradsko veće odlučilo da očisti deponiju – bio je da je zapali.“ Iako postoje različite teorije, veruje se da je taj požar iz deponije zahvatio rudarske tunele ispod grada i zapalio ugalj.
Plamen se brzo proširio kroz mrežu rudarskih hodnika ispod ulica Centralije. Nivoi ugljen-monoksida postali su opasni, rudnici su zatvoreni, a brojni pokušaji gašenja – od iskopavanja do zatrpavanja – propali su. Ironično, upravo rudarska prošlost grada bila je razlog zbog kojeg je vatra postala neuništiva: tunela je bilo previše da bi se svi pronašli i zatvorili.
Vremenom se zemlja ispod grada zagrejala do preko 480°C. Dim je kuljao iz rupa u zemlji i podruma kuća, pojavili su se toksični gasovi, kuće su počele da se krive, a ljudi su prijavljivali zdravstvene probleme. „Čak ni mrtvi ne mogu mirno počivati“, napisao je People 1981. godine. „Groblja su počela da propadaju u vatru koja besni ispod njih.“ Te iste godine, dvanaestogodišnji dečak upao je u iznenadno otvorenu jamu koju je stvorio požar – i jedva preživeo.
Tada je već bilo kasno. Umesto da gasi vatru, američki Kongres odlučio je da isplati stanovnike i preseli ih. 1992. godine, država Pensilvanija donela je odluku o konačnom iseljenju svih preostalih stanovnika, srušila je sve preostale zgrade i ukinula ZIP kod Centralije. Samo sedmoro ljudi ostalo je u gradu na osnovu sudske odluke – bez prava da prodaju ili naslede svoju imovinu.
Danas Centralija i dalje gori – i to kao jedna od 38 aktivnih rudarskih vatri u Pensilvaniji. Prema podacima državnog Ministarstva za zaštitu životne sredine, požar bi mogao da tinja još najmanje sto godina ako se ne zaustavi. Današnja Centralija poznata je po dimu, iskrvljenim ulicama i zidovima prekrivenim grafitima – svedočanstvu o mestu koje je vatra progutala iznutra.
I kao što je geolog Stiv Džons rekao za Smithsonian: „Ugasiti ovu vatru – to je nemogući san.“
Saznajte sve o dešavanjima u biznisu, budite u toku sa lifestyle temama. PRIJAVITE SE NA NAŠ NEWSLETTER.
Izvor: BIZlife/History
Foto: Unsplash/Peter Robbins
