U carstvu kamene soli

Podzemni svet uskih hodnika, lavirinata i džinovskih pećina, kapela sa skulpturama izrađenim od stena soli, zadivljuje jednako kao i restoran na 125 metara pod zemljom
 
Krakov, grad na jugu Poljske, u samom centru Evrope, na reci Visli, ispod Karpata, pored toga što je poznat po predivnim dvorcima za koje postoje zanimljive legende, još je poznatiji po užasima iz Drugog svetskog rata. Krakov je bio jedan od poljskih gradova u kojima su Nemci formirali geto (obrađeno u filmu “Šindlerova lista”) i nemilosrdno se obračunavali sa Jevrejima i neistomišljenicima. Kada sam krajem oktobra ove godine posetila Krakov i Fijatovu fabriku automobila, pa kada nam je rečeno da ćemo posetiti srednjovekovni rudnik soli, moram priznati da sam bila skeptična. Kako li će ta poseta rudniku soli izgledati? Šta to ima u rudniku što može biti zanimljivo?


Ali sada, kada znam kako izgleda rudnik soli Vjelička (Wieliczka) u neposrednoj blizini Krakova, preporučujem svakome ko tuda prolazi da ga neizostavno poseti. To je istovremeno i čudo prirode i čudo stvoreno ljudskom rukom i umetničko delo i svojevrsna istorija razvoja poljske države.


Dakle, rudnik soli Vjelička je podzemni svet uskih hodnika, lavirinata, džinovskih pećina, jezera pod zemljom, kapela sa skulpturama izrađenim u kristalima soli i bogatom ornamentikom uklesanom u stene soli. Rudnik je od 1978. godine UNESCO uvrstio u listu najvažnijih spomenika kulturne i prirodne baštine sveta. I danas postoje okna koja su još u funkciji, tako da je ovo najstariji aktivni rudnik u Evropi.

Sve, naravno, „objašnjava“ legenda. Tako je i ovde glavna legenda o princezi Kingi, koja je kasnije postala zaštitnica rudara iz okoline Krakova. Naime, mađarska princeza Kinga, kaže legenda koju pričaju službeni vodiči rudnika Vjelička, trebalo je da se uda za vladara Krakova i htela je da ponese neki dragoceni dar za svoga verenika. Pošto je Poljska bila prosperitetna zemlja, i njeni stanovnici su imali svega osim soli, Kinga je zamolila oca da joj u miraz da rudnik soli, što je on i učinio. Princeza je bacila svoje prstenje u rudnik soli svoga oca i otputovala u Poljsku. U blizini Krakova, u Vjelički, naredila je svojim ljudima da iskopaju duboku jamu. Rudari su upravo na tom mestu pronašli so, a u prvom grumenu koji je iskopan, nalazio se prsten princeze Kinge…

Legenda se uklapa u istorijski podatak da su stene soli prvi put otkrivene oko 1250. godine u Bohniji, oblasti u blizini Vjeličke, gde je eksploatacija soli ranije i započela. Godine 1290. iskopavanje stena soli je započelo i u Vjelički. Mnoga radna okna, kojima su rudari silazili u rudnik, tada su izgrađena. Jedno od njih je Danilovičevo (Danilowicz) okno, koje je posle tri veka rada, 1935. godine adaptirano za novu svrhu – za ulazak turista u rudnik. Među turistima su, zbog neverovatne atraktivnosti rudnika, svojevremeno bili i Nikola Kopernik, Gete, Dmitrij Mendeljejev, izumitelj periodičnog sistema elemenata, i mnogi drugi čije se skulpture od soli nalaze u rudniku.

Rudnik soli Vjelička godišnje poseti oko 800.000 turista iz svih krajeva sveta. Svi delovi rudnika nisu pristupačni za turiste, već jedino nivoi od 64 do 135 metara dubine, što je sasvim dovoljno da biste otkrili i upoznali sve njegove tajanstvenosti, čari i lepote. Neverovatno je, ali istinito: možete da pošaljete razglednicu iz pošte pod zemljom! Možete i da večerate ili ručate u restoranu 125 metara pod zemljom!

Turistička tura, sa obaveznim vodičem, predviđa obilazak 20 istorijskih kapela, povezanih hodnicima ukupne dužine oko dva kilometra. Obilasci traju oko sat i po. Pošto se izborite sa 378 prilično strmih drvenih stepenica i stignete do prvog nivoa, na dubini od 64 metra, turistički vodič vam obavezno ispriča kojih se sve pravila bezbednosti morate pridržavati dok ste u rudniku. Visoke osobe moraju da vode računa prilikom obilaska prostorija sa niskim plafonom, posetioci moraju da budu samo u grupi sa vodičem, nikako ne smeju da se izdvajaju, deca i osobe koje imaju problema sa kretanjem moraju da budu pod posebnim nadzorom, osobe pod uticajem alkohola ili oni koji boluju od srčanih bolesti ne smeju da ulaze u rudnik. Leti se savetuje dodatna odeća, pošto je temperatura u rudniku oko 15ºC tokom cele godine.

Pored 20 kapela koje možete da posetite, na dubini od 135 metara nalazi se i najstariji muzej rudarstva na svetu, u kome možete da vidite različitu opremu i alate koje su rudari upotrebljavali kroz vekove. A na dubini od 210 metara postoji čak i sanatorijum koji se preporučuje obolelima od astme, hroničnog bronhitisa ili alergija, jer je poznato da su rudnici soli, zbog isparenja, veoma pogodni za lečenje plućnih bolesti… Tu su i brojni kafići, a posetioci mogu da uživaju i u koncertima, sportskim dešavanjima, misama u katedralama ili čak u venčanju! Najpopularnija pećina naziva se, upravo kao u bajci, „Pećina patuljaka“… Najveća i najposećenija kapela je Kapela svete Kinge. Izgrađena je prilično kasno, u drugoj polovini 19. veka. Pod kapele nalazi se na dubini od 101 metra ispod površine zemlje. Duga je 54, široka 17, a visoka 12 metara. Sa tavanice se spušta pet velikih prekrasnih lustera izgrađenih prvobitno samo od soli, a kasnije su im pridodati i kristali, sprovedena je struja, tako da su igre svetlosti i senke, uz odsjaj soli svuda po zidovima, zaista čarobni. Ova kapela se često koristi kao koncertna dvorana. Pored ove najpoznatije, tu su još i kapele Nikole Kopernika, kralja Kazimira Velikog, Pjeskove Skale, Svetog krsta, Varšave, Svete Kunegunde i druge.

Takođe, fascinantne su i skulpture od soli, koje predstavljaju neke od najpoznatijih ličnosti poljske istorije (nezaobilazni je, naravno, Nikola Kopernik), ali i čitavu povorku svetaca, koji će vas svojom „bojom kože“ možda zbuniti i pomislićete da su napravljeni od voska?! Ali ne, napravljeni su od tvrde, kamene soli koja je, inače, veoma pogodna za oblikovanje. Nema sumnje, osvojiće vas lepote rudnika, koje su zajednički stvorili priroda i čovek.

 
 
Antrfilei
 
Hodnici dugi 200 kilometara
 
Rudnik se prostire na veoma velikoj površini: postoji 26 većih i više od 180 manjih okana kroz koje su rudari silazili u rudnik. Više od 2.000 kapela se nalazi na devet nivoa različitih dubina. Nivoi su povezani hodnicima ukupne dužine 200 kilometara. Prvi nivo se nalazi na dubini od 64 metra ispod površine zemlje, a deveti nivo na čak 327 metara. Čitav ovaj lavirint hodnika, pećina, okana, kapela, prostire se ispod površine samog grada Vjelička.
Naslage soli u rudniku Vjelička čine samo mali deo potkarpatskih stena soli koje su formirane još pre 18 do 20 miliona godina. Dugo je ova oblast bila pod morem, a potom je usledio topao i suv period. Tada je morska voda postepeno isparavala ostavljajući za sobom obilje mineralnih naslaga, a najdragoceniji mineral bio je – natrijum hlorid.
 
Život u rudniku
 
Svoju fantastičnu transformaciju ovaj rudnik je započeo 1689. godine. Kako je većina rudara živela daleko od rudnika, a dnevno su mnogo vremena provodili u njemu, odlučili su da katoličke mise održavaju unutar jame. Tako je započela izgradnja brojnih kapela. Da bi što bolje dočarali izgled kapela, rudari su počeli da klešu skulpture i raznoliku ornamentiku u stenama soli. Ukrasili su sve – podove, tavanice, zidove, oltare, čak su napravili i viseće lustere od soli!
 
Istorijat vađenja soli
 
Rudnik soli Vjelička radio je punih 700 godina. Nekada je bio najveće i najprofitabilnije industrijsko „postrojenje“ u svetu, jer je so u srednjem veku bila vredna kao što je danas nafta.
Počeci eksploatacije soli u regionu u blizini Vjeličke datiraju još iz 3500. godine pre nove ere, dok najraniji tragovi eksploatacije soli u samoj Vjelički potiču s početka 1. veka nove ere.
Vekovima se bazični sirov materijal dobijao iz izvora slane vode, koja je prethodno kuvana u glinenim posudama. Kako je vreme odmicalo, ljudi su polako kopali sve dublje i dublje u bazene soli. Do 12. veka, u rudniku soli Vjelička proizvodile su se već značajne količine soli.
 
 R. Nikolić